ਧੰਨ ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ
ਅੱਜ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਗਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਚ ਬੜੀ ਹੀ ਸ਼ਰਧਾ ਤੇ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ 1604 ਈ: ਨੂੰ ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ।
1604 ਈ: ਵਿੱਚ ਪੋਥੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਪੂਰੀ ਹੋਈ: ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਲਈ ਮਹਾਨ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ। ਉਹ ਫੈਸਲਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੋਥੀ ਸਾਹਿਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕਰਦਿਆਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ‘ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ’ ਨੂੰ ਥਾਂ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਲਿਖਾਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਕੇ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਰਾਮਸਰ ਦੇ ਕੰਢੇ ਪੋਥੀ ਸਾਹਿਬ ਲਿਖਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਆਰੰਭਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕਾਰਜ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਛਾਂਟ ਕੇ ਸ਼ੁੱਧ ਬਾਣੀ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ-ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਅਖ਼ੀਰ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1604 ਈ: ਵਿੱਚ ਪੋਥੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਪੂਰੀ ਹੋਈ।
1430 ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਣੀ ਦਰਜ: 1604 ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1430 ਅੰਗਾਂ (ਪੰਨਿਆਂ) ਵਾਲੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੌਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਕੀਰਤਨ ਦੀਵਾਨ ਸਜਾਏ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੇ ਬਾਣੀ ਦਾ ਜਾਪ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਤੋਂ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਬਣੇ।
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਲਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਬੋਲ: ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਮਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 1603 ਵਿੱਚ ਬਾਣੀ ਲਿਖਵਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜੋ 1604 ਵਿਚ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਦਾ ਕਾਰਜ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸਮੇਤ ਕੀਤਾ। ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਿਤ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗੁਰ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ: ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ (974 ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਸਲੋਕ), ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ (62 ਸਲੋਕ), ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ (907 ਪਦ ਤੇ ਸਲੋਕ), ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ (679 ਪਦ ਤੇ ਸਲੋਕ) , ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ (2218 ਪਦ ਤੇ ਸਲੋਕ), ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ (115 ਪਦ ਤੇ ਸਲੋਕ) ਦੀ ਬਾਣੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਗਤ ਜੈਦੇਵ (2 ਸ਼ਬਦ), ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ (112 ਸ਼ਬਦ, 4 ਸ਼ਬਦ), ਭਗਤ ਤਿਰਲੋਚਨ ਜੀ (4 ਸ਼ਬਦ), ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ (60 ਸ਼ਬਦ), ਭਗਤ ਰਾਮਾਨੰਦ ਜੀ (1 ਸ਼ਬਦ), ਭਗਤ ਸਾਧਨਾ ਜੀ (1 ਸ਼ਬਦ)। ਸ਼ਬਦ), ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀ (1 ਸ਼ਬਦ), ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ (41 ਸ਼ਬਦ), ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ (292 ਸ਼ਬਦ, ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ (4 ਸ਼ਬਦ), ਭਗਤ ਪੀਪਾ ਜੀ (1 ਸ਼ਬਦ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ 11 ਭੱਟਾਂ, ਕਲਸ਼ਰ, ਜਲਪ, ਕਿਰਤ, ਸਲ, ਭੱਲ, ਨਲ, ਮਥੁਰਾ, ਗਯੰਦ, ਭਿਖਾ, ਬੱਲ ਅਤੇ ਹਰਬੰਸ ਜੀ ਦੀਆਂ 123 ਸਵੱਈਏ ਵੀ ਦਰਜ ਹਨ।
ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਸੰਪੂਰਨਤਾ: ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਮੋਢੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਸਦੀਵੀ ਬਚਨਾਂ ਨੂੰ ਪੋਥੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਿਖਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਜਿਸ ਵਕਤ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਗੁਰਿਆਈ ’ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਸਨ, ਉਸ ਵਕਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਪੋਥੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ। ਆਤਮ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇਹਨਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਚਨਾਂ ਦਾ ਪਰਵਾਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਤੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਦੁੱਖ ਹਰਣ ਦੇ ਲਈ ਭਗਤਾਂ, ਭੱਟਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਲੋਂ ਵਰੋਸਾਏ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ‘ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ’ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਇਆ। 1430 ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਇਸ ਮਹਾਨ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਅੰਗ 1 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 13 ਤੱਕ ਰਾਗ-ਮੁਕਤ ਨਿੱਤਨੇਮ ਦੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਅੰਕਿਤ ਹਨ। ਅੰਗ 14 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1353 ਤੱਕ ਰਾਗ-ਬੱਧ ਬਾਣੀ ਅੰਕਿਤ ਹੈ। ਅੰਕ 1353 ਤੋਂ 1430 ਤੱਕ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ, ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ, ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਤੇ ਭੱਟ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵਲੋਂ ਉਚਾਰੇ ਸਲੋਕ, ਸਵੱਯੇ, ਰਾਗ ਮਾਲਾ ਦਰਜ ਹੈ। ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ 1708 ਈ ਨੂੰ ਜੋਤੀ-ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਪਾਵਨ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਲੜ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਲਾਇਆ।
श्री गुरु ग्रंथ साहिब का पहला प्रकाश पर्व
आज श्री गुरु ग्रंथ साहिब का पहला प्रकाश पर्व है, जिसे गुरु नगरी अमृतसर में बड़ी श्रद्धा और भावना के साथ मनाया जाता है। सिखों के पांचवें गुरु अर्जन देव जी ने आज ही के दिन 1604 ई. में पहली बार सचखंड श्री हरमंदिर साहिब में प्रकाश पर्व मनाया था। गुरु ग्रंथ साहिब का प्रकाशन हुआ। श्री गुरु ग्रंथ साहिब के प्रकाशन का इतिहास इस प्रकार है।
पोथी साहिब का संकलन 1604 ई. में पूरा हुआ: श्री गुरु अर्जन देव जी ने संपूर्ण बानी को शुद्ध रूप में रखने और लोगों के कल्याण के लिए एक महान निर्णय लिया। यह निर्णय लिया गया कि संपूर्ण बानी को एक ग्रंथ साहिब में संग्रहीत किया जाना चाहिए। श्री गुरु ग्रंथ साहिब को उस समय पोथी साहिब कहा जाता था। श्री गुरु ग्रंथ साहिब जी का संपादन करते समय श्री गुरु अर्जन देव जी ने सबसे पहले श्री गुरु नानक देव जी की महान कृति ‘जपुजी साहिब’ को स्थान दिया। इस महान कार्य के लिए गुरु जी ने भाई गुरदास जी को मुंशी नियुक्त किया और श्री अमृतसर साहिब में रामसर के तट पर पोथी साहिब लिखने का कार्य शुरू किया। श्री गुरु अर्जन देव जी के सामने यह एक बहुत बड़ा कार्य था, जिसमें उन्हें सभी छंदों को छांटना था और शुद्ध छंद का चयन करना था और साधु-संतों के छंदों को उनके शुद्ध रूप में एकत्र करना था। अंततः कई महीनों की कड़ी मेहनत के बाद 1604 ई. में पोथी साहिब का संपादन पूरा हुआ।
1430 भागों में दर्ज बानी: आज ही के दिन 1604 में श्री गुरु ग्रंथ साहिब को पहली बार श्री हरमंदिर साहिब में प्रकाशित किया गया था। 1430 पन्नों वाले श्री गुरु ग्रंथ साहिब के प्रथम प्रकाशन के अवसर पर श्रद्धालुओं ने कीर्तन दीवान सजाया और बाबा बुड्ढा ने श्लोकों का जाप शुरू किया. पहले पातशाह से लेकर छठे पातशाह तक अपना जीवन सिख धर्म की सेवा में समर्पित करने वाले बाबा बुड्ढा इस पुस्तक के पहले लेखक बने।
भाई गुरदास जी द्वारा लिखित श्री गुरु अर्जन देव जी के बोल: गुरुद्वारा रामसर साहिब के मंदिर में, गुरु साहिब ने 1603 में भाई गुरदास जी द्वारा बानी लिखने का काम शुरू किया, जो 1604 में पूरा हुआ। इसके बाद इसका नाम आदि ग्रंथ रखा गया। गुरु अर्जन देव जी ने सभी विद्वानों और भक्तों के श्लोकों सहित बिना किसी भेदभाव के श्री गुरु ग्रंथ साहिब जी का संपादन करने का कार्य किया। रागों के आधार पर उन्होंने श्री गुरु ग्रंथ साहिब में संकलित स्तोत्रों का वर्गीकरण किया है।
श्री गुरु ग्रंथ साहिब में विभिन्न गुरु साहिबों के पद दर्ज हैं: श्री गुरु नानक देव जी (974 शब्द और श्लोक), श्री गुरु अंगद देव जी (62 श्लोक), श्री गुरु अमरदास जी (907 श्लोक और श्लोक) ग्रंथ साहिब, श्री गुरु रामदास जी (679 श्लोक और श्लोक), श्री गुरु अर्जन देव जी (2218 श्लोक और श्लोक), श्री गुरु तेग बहादुर जी (115 श्लोक और श्लोक) शामिल हैं। इसके अलावा भगत जयदेव (2 शब्द), शेख फरीद (112 शब्द, 4 शब्द), भगत तिरलोचन जी (4 शब्द), भगत नामदेव जी (60 शब्द), भगत रामानंद जी (1 शब्द), भगत साधना जी (1 शब्द) शब्द) )। शबद), भगत बेनी जी (1 शबद), भगत रविदास जी (41 शबद), भगत कबीर जी (292 शबद), भगत धन्ना जी (4 शबद), भगत पीपा जी (1 शबद) श्री गुरु के साथ 11 भाट। कलशार, जलप, किरात, साल, भल्ल, नल, मथुरा, गयंद, भिखा, गेंद और हरबंस के 123 स्वाय भी ग्रंथ साहिब में दर्ज हैं।
आदि से पूर्णता तक: सबसे पहले सिख धर्म के संस्थापक श्री गुरु नानक देव जी ने अकाल पुरख के शाश्वत शब्दों को पोथी के रूप में लिखा था। इसके बाद जब गुरु अंगद देव जी गुरिया पर बैठे तो गुरु नानक देव जी ने यह पुस्तक गुरु अंगद देव जी को सौंप दी। गुरु नानक देव जी, गुरु अंगद देव जी, गुरु अमर दास जी, गुरु राम दास जी, गुरु अर्जन देव जी इन अमृत बचनों की परवाह करते रहे, जिससे आत्मसंतुष्टि और निरंकार के दर्शन होते हैं। श्री गुरु अर्जन देव जी ने मानवता की पीड़ा को कम करने के लिए गुरु घर द्वारा सौंपी गई भगतों, भट्टों और सिखों की बानी को एकत्र करने के बाद श्री गुरु ग्रंथ साहिब के रूप में ‘आदि ग्रंथ’ तैयार किया। 1430 अंकों वाले इस महान ग्रंथ में राग-मुक्त नित्तनेम् के छंद अंग 1 से 13 तक क्रमांकित हैं। अंग 14 से 1353 तक राग-बद्ध छंद क्रमांकित हैं। संख्या 1353 से 1430 में श्री गुरु तेग बहादुर जी, भगत कबीर जी, बाबा शेख फरीद और भट्ट साहिबों द्वारा गाए गए श्लोक, स्वर, राग मालाएं शामिल हैं। अंत में, दशम पिता श्री गुरु गोबिंद सिंह ने 1708 ई. को ज्योति-जोती लेते समय इस पवित्र पुस्तक को नमन किया और इस पुस्तक की परिक्रमा की और गुरु थाप दी। इस प्रकार गुरु साहिब द्वारा सिख समुदाय को शाश्वत शब्द गुरु श्री गुरु ग्रंथ साहिब जी दिया गया।
The first Prakash Purab of Sri Guru Granth Sahib
Prakash Purab of Sri Guru Granth Sahib and its historical significance. This occasion, marking the first publication of the Sri Guru Granth Sahib in 1604 AD, is a momentous event in Sikh history, celebrated with deep reverence and joy.
The Prakash Purab commemorates the day when Guru Arjan Dev Ji, the fifth Guru of the Sikhs, completed the compilation of the sacred scripture known initially as the ‘Pothi Sahib,’ which later came to be known as the Sri Guru Granth Sahib. This compilation was a monumental task, undertaken with great dedication and care to preserve the purity and integrity of the hymns and teachings of previous Gurus and saints.
The process of creating this scripture involved gathering the divine verses from various sources, including the teachings of Guru Nanak Dev Ji and other Gurus, as well as the hymns of revered saints and poets. This meticulous work ensured that the teachings of Sikhism were recorded comprehensively and authentically. The Sri Guru Granth Sahib was organized into different ragas and included verses from various contributors, providing a rich and diverse spiritual resource for the Sikh community.
The publication of the Sri Guru Granth Sahib at the Harmandir Sahib (Golden Temple) was a significant event that was celebrated with devotional singing and prayers. Baba Buddha Ji, a revered figure in Sikh history, had the honor of being the first to recite from this sacred scripture, symbolizing the continuity and reverence of the Sikh faith.
The ongoing respect and veneration of the Sri Guru Granth Sahib, culminating in its designation as the eternal Guru by Guru Gobind Singh Ji in 1708, highlight its central role in Sikhism. This holy scripture serves as a guide for spiritual practice, moral conduct, and community life, embodying the divine wisdom and teachings of the Gurus and saints.
Celebrating this Prakash Purab in Guru Nagar Amritsar and elsewhere, Sikhs reaffirm their commitment to the values and teachings of the Sri Guru Granth Sahib, which continue to inspire and guide their lives.
ਲੱਬ-ਲੋਭ ਦਾ ਹਲਕ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਦੇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਰੋਗ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਚਲਾਈਆਂ-ਸਾਂਝਾ ਲੰਗਰ ਅਤੇ ਸਤਸੰਗ ਵਿੱਚ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ। ਜਦੋਂ ਸਤਸੰਗ ਵਿਚ ਸਭ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਬੰਦੇ ਰਲ ਕੇ ਬੈਠਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਜੋਤਿ ਹੀ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਉਸੇ ਸਤਸੰਗ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖਾਣ ਲਈ ਸਭ ਨੂੰ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਰਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਇਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਮ-ਲੇਵਾ ਬੰਦਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਭਰਮ ਸਹਿਜੇ-ਸਹਿਜੇ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ।
ਪਰ ਜੀਭ ਦਾ ਚਸਕਾ ਬੁਰਾ। ਕਈ ਬੰਦੇ ਲੱਬ ਦੇ ਵੱਸ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵਧੀਕ ਵਾਰੀ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਿ ਲੈਣ ਲਗ ਪਏ। ਇਸ ਆਪੋ-ਧਾਪ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਈ ਵਾਰੀ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੇ ਵਰਤਣ ਵੇਲੇ ਰੌਲਾ ਵੀ ਪੈਣ ਲਗ ਪਿਆ, ਖੋਹਾ-ਮੋਹੀ ਵੀ ਹੋਣ ਲਗ ਪਈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੰਤੋਖ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਰਤਣ ਵੇਲੇ ਦੀ ਬੇ-ਰਸੀ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚਣ ਲਗ ਪਿਆ।
ਲੱਬੀ ਸੁਆਰਥੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਕਲਜੁਗ ਦੀ ਸਾਖੀ ਜੋੜ ਕੇ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਚਲਾ ਦਿਤੀ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਲਜੁਗ ਨੂੰ ਆਗਿਆ ਦੇ ਦਿਤੀ ਸੀ ਕਿ ਸਤਸੰਗ ਦੀ ਕਥਾ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੂੰ ਸੰਗਤਿ ਦੇ ਜੋੜਿਆਂ ਵਿਚ ਟਿਕਿਆ ਰਿਹਾ ਕਰ, ਪਰ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਰਤਣ ਵੇਲੇ ਬੇਸ਼ੱਕ ਅੰਦਰ ਲੰਘ ਆਇਆ ਕਰ।ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਚਸਕੇ ਦੀ ਬੁਰਾਈ ਵੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇ ਪਾਈ ਗਈ।
ਕੋਈ ਵੀ ਇੱਕ ਬੁਰਾਈ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਪਲਰਨ ਦਾ ਵਸੀਲਾ ਬਣ ਜਾਇਆ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਕ ਦਿਨ ਹਾਸ-ਰਸ ਦਾ ਇਕ ਕੌਤਕ ਵਰਤਿਆ। ਅਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਹੀ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਸਵੇਰ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ‘ਤੇ ਜਦੋਂ ਅਰਦਾਸ ਹੋ ਚੁਕੀ ਅਤੇ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਰਤਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਭ ਸਿੱਖ ਲੁਟ ਲੈਣ। ਇਹ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਉੱਠੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਲਗ ਪਏ। ਕੜਾਹ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰੁਲਿਆ।
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਲੁੱਟ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਆ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉਚੇਚੇ ਦੂਜੀ ਵਾਰੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਹ ਫਿਰ ਵੀ ਸੰਤੋਖ ਵਿੱਚ ਟਿਕੇ ਬੈਠੇ ਰਹੇ।
ਜਦੋਂ ਇਹ ਰੌਲਾ ਮੁਕ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸੰਤੋਖੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕੀਤੀ, ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿੱਠੀ-ਮਿੱਠੀ ਝਾੜ ਪਾਈ ਤੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕਦੇ ਵੀ ਸੰਤੋਖ-ਹੀਣ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਅਤਿ ਦਰਜੇ ਦਾ ਨੀਵਾਂ-ਪਨ ਹੈ ਕਿ ਸੁਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਚਸਕੇ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਣ ਲਈ ਕਲਜੁਗ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੋੜ ਰੱਖੀ ਹੈ।
वासना का आदमी
गुरु नानक देव जी ने देश से संक्रामक रोग को दूर करने के लिए दो संस्थाएँ शुरू कीं – सांझा लंगर और सत्संग में कराह प्रशाद। जब सभी जातियों के लोग एक साथ सत्संग में बैठते थे, तो उन्हें सिखाया जाता था कि सभी प्राणियों में एक ही ईश्वर का प्रकाश विद्यमान है। इस शिक्षा को व्यावहारिक जीवन में लाने के लिए सभी को उसी सत्संग में ही खाने के लिए कढ़ाह प्रसाद परोसा गया।
इसका परिणाम यह हुआ कि गुरु साहिब के नामधारियों के बीच छुआछूत का भ्रम धीरे-धीरे ख़त्म हो गया।
लेकिन जीभ का काटना बुरा होता है। कई लोग इसके आदी हो गए और कढ़ाह प्रसाद का एक से अधिक बार सेवन करने लगे। इस अपोधाप के कारण कभी-कभी कढ़ाह प्रसाद का उपयोग करते समय शोर होने लगा और शरारत भी होने लगी। गुरबाणी के माध्यम से सुना गया संतोष का संदेश कढ़ाह प्रसाद के उपयोग के खालीपन में गुम होने लगा।
वामपंथी स्वाथ लोगों ने कलजुग की गवाही को गुरु नानक देव जी के जीवन से भी जोड़ दिया और यह कहानी फैला दी कि सतगुरु ने कलजुग को आज्ञा दी थी कि तुम कीर्तन के दौरान सत्संग की कहानी को संगत के दिलों में बसाओ, लेकिन बेशक कर प्रसाद खाते समय अन्दर आ जाओ, इस प्रकार उनके व्यक्तिगत स्वाद का दोष भी सतगुरु जी पर लग गया।कोई भी एक बुराई दूसरों को सीखने का जरिया बन जाती है।
गुरु गोबिंद सिंह जी ने सिखों को इससे बचाने के लिए एक दिन एक वाकय सुनाया। श्री आनंदपुर का उल्लेख है। सुबह दीवान के अंत में, जब प्रार्थना की गई और कारा प्रसाद परोसा जाना था, सतगुरु ने आदेश दिया कि सभी सिखों टूट पडो। यह सुनकर बहुत से सिक्ख उठ खड़े हुए और गुरु की आज्ञा का पालन करने लगे। कड़ाही भी पैरों में लुढ़क गई।
जिन सिक्खों ने इस डकैती में भाग नहीं लिया, उन्हें सतगुरु जी ने दूसरी बार बहुत प्रोत्साहित किया, परन्तु वे फिर भी सन्तुष्ट होकर बैठे रहे।
जब हंगामा शांत हुआ तो सतगुरु जी ने संतुष्ट सिक्खों की प्रशंसा की, दूसरों का अभिनंदन किया और समझाया कि सिक्ख को कभी असंतुष्ट नहीं होना चाहिए। यह अत्यंत निम्न स्तर की बात है कि स्वाथÊ लोगों ने चस्के से उत्पन्न शर्मिंदगी को छुपाने के लिए कलजुग की कहानी को गुरु नानक देव जी के जीवन से जोड़ दिया है।
The trap of greed and desire
This narrative highlights a moral lesson from the teachings of Guru Nanak Dev Ji and Guru Gobind Singh Ji regarding contentment and the dangers of greed and selfishness.
The introduction of Langar (community kitchen) and Karah Prashad (a sweet offering) by Guru Nanak Dev Ji was a revolutionary step toward promoting equality and unity among people of all castes and backgrounds. The idea was to bring everyone together in a spirit of shared humanity, where the light of the Divine is recognized in every individual. Through these practices, the illusion of untouchability and discrimination started to fade away among the followers of Guru Sahib.
However, over time, some people began to misuse the practice by taking more than their share of Karah Prashad, driven by greed.
This behavior caused disruptions and confusion, which diluted the teachings of contentment and humility emphasized in Gurbani (the Sikh scriptures). Some even distorted the narrative to justify their actions, falsely attributing their selfish desires to the permission of Kaljug (the current age of darkness according to Hindu cosmology) and associating it with the teachings of Guru Nanak Dev Ji.
To address this issue, Guru Gobind Singh Ji, the tenth Sikh Guru, devised a method to teach a lesson to the Sikhs. He instructed them to “loot” the Karah Prashad during one of the gatherings in Anandpur. Some Sikhs, driven by greed, followed the order without understanding its deeper meaning, while others remained content and refrained from taking part in the act. After the commotion, Guru Gobind Singh Ji praised those who demonstrated contentment and used the opportunity to teach that a true Sikh should never succumb to greed or selfishness. He also condemned the false narrative that connected the indulgence in Karah Prashad with the teachings of Guru Nanak Dev Ji.
This story serves as a reminder of the importance of contentment, humility, and the rejection of greed, as well as the dangers of distorting spiritual teachings for personal gain.
ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਲਕੱਟ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਇਤਿਹਾਸ
ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ ਜੁ ਲਰੈ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ॥ ਪੁਰਜਾ-ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ ਕਬਹੂ ਨ ਛਾਡੈ ਖੇਤੁ।
ਸੰਮਤ 1810 (ਸੰਨ 1753 ਈ:) ਨੂੰ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਨਵਾਬ ਅਬਦੁੱਸ ਸਮੱਦ ਖਾਂ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਸਮੇਤ ਸਰਹਿੰਦ ਤੋਂ ਪਟਿਆਲੇ ਨੂੰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਿੰਡ ਮੁਗਲ ਮਾਜਰਾ (ਬਾਰਨ) ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਏਥੇ ਆ ਕੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਿੰਘ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਲੈ ਕੇ ਆਓ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਬਾਬਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖੂਹ ’ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪਕੜ ਕੇ ਅਬਦੁੱਸ ਸਮੱਦ ਖਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅਬਦੁੱਸ ਸਮੱਦ ਖਾਂ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਬੜਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬੋਲਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਨੂੰ ਲੰਘ ਕੇ ਆਏ ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬੁਲਾਈ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਲੰਘਣ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੇਰੀ ਬਿਰਤੀ ਗੁਰਚਰਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ।
ਇਸ ’ਤੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਨੇ ਹਕੂਮਤੀ ਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚੰਗਾ ਮੈਂ ਪਟਿਆਲੇ ਜਾ ਕੇ ਤੇਰੀ ਜੁੜੀ ਬਿਰਤੀ ਨੂੰ ਦੇਖਾਗਾਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਇਹ ਬੋਝਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਪਟਿਆਲੇ ਪਹੁੰਚਾ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਇਸ ਬੋਝੇ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਪਾਹੀਆ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਬੋਝੇ ਵਿੱਚ ਨਵਾਬ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੁੱਕਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਹੁੱਕੇ ਵਾਲਾ ਬੋਝਾ ਨਹੀਂ ਚੁਕਾਗਾਂ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸਾ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਬਾਬਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਧਰਮ ਸੁਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਧੰਨ ਕੌਰ ਤੇ ਦੋ ਸਪੁੱਤਰ ਭਾਈ ਕੜਾਕਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਇੱਕ ਨੂੰਹ ਮਾਤਾ ਅਮਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਬੋਝਾ ਤੁਸੀਂ ਚੁੱਕੋ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵੀ ਅਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੰਘ ਹਾਂ। ਇਸ ਹੁੱਕੇ ਵਾਲੇ ਬੋਝੇ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਦੇ।
ਨਵਾਬ ਨੂੰ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਆਪਣਾ ਅਪਮਾਨ ਹੋਣ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਕਕਰੇ ਨਵਾਬ ਨੇ ਬਾਬਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤਸੀਹੇ ਦੇ-ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਦਰੱਖਤ ਨਾਲ ਪੁੱਠਿਆਂ ਟੰਗ ਕੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਪੂਰੀ ਚਮੜੀ ਉਤਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਪੰਜੇ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਸਥਾਨ ਵਾਲੀ ਜਗਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਬਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਨੂੰਹ ਭਾਈ ਕੜਾਕਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੁਪਤਨੀ ਮਾਤਾ ਰਾਜ ਕੌਰ ਜੋ ਕਿ ਗਰਭਵਤੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅੰਬਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗਈ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉੱਥੇ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਅੱਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੀੜੀ ਦਰ ਪੀੜੀ ਚੱਲਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਪੰਜੇ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਸਥਾਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ (ਥੜਾ ਸਾਹਿਬ) ਸ਼ੋਸਭਿਤ ਹੈ ਜੀ।
ਉਪਰੰਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਹੁਣ ਹਰ ਸਾਲ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਫੱਗਣ ਸੁਦੀ ਦਸਮੀਂ ਨੂੰ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਜੋੜ ਮੇਲਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਸੰਗਤਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅੱਗੇ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਂਟ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
शहीद बाबा जय सिंह जी खलकट और उनके परिवार की शहादत का संक्षिप्त इतिहास:
सूरह सो पहचानिये जू लराई दिन के हेत। पुरजा-पुरजा कटि मरै कभु न चढ़ै खेतु।
सम्मत 1810 (ई. 1753) को सरहिन्द के नवाब अब्दुस्समद खाँ अपनी सेना के साथ सरहिन्द से पटियाला जा रहे थे। जब वह मुगल माजरा (बारां) गांव में पहुंचे तो उन्होंने यहां आकर सिपाहियों को आदेश दिया कि यदि कोई सिंह मिले तो उसे मेरे पास लाओ। उस समय बाबा जयसिंह जी कुएँ पर स्नान कर रहे थे। सिपाहियों ने बाबा जयसिंह को पकड़ लिया और अब्दुस्समद खान के सामने पेश किया। अब्दुस समद खान सिंह को देखकर बहुत खुश हुआ और उसने यह भी कहा कि हम आपके पास से गुजरे हैं आपने हमारा स्वागत क्यों नहीं किया। बाबा जी ने कहा कि मुझे आपके निधन के बारे में कुछ भी पता नहीं था, उस समय मेरी बिरती गुरचरण के साथ जुड़ी हुई थी |
इस पर सूबेदार ने घमंडी अंदाज में कहा कि मैं पटियाला जाऊंगा और आपकी जुड़ी बिरती को देखूंगा। सबसे पहले आपने मेरा यह बोझ उठाए और पटियाला पहुँचे। बाबाजी ने पूछा कि इस बोझ में क्या है तो सिपाही ने कहा कि इस बोझ में नवाब साहब का हुक्का है। बाबा जी ने कहा कि मैं हुक्के का बोझ नहीं उठाऊंगा। यह सुनकर नवाब को बहुत गुस्सा आया और उन्होंने बाबा जय सिंह जी की धर्ममाता माता धन कौर, दो बेटे भाई कराका सिंह और भाई खड़क सिंह और एक बहू माता अमर कौर को बुलाया और कहा कि यह बोझ तुम्हें उठाना चाहिए। उन सभी ने कहा कि हम भी अमृतधारी सिंह हैं | इसी कारण हम इस हुक्के का बोझ भी नहीं उठायेंगे ।
यह सुनकर नवाब को अपमान महसूस हुआ और उस ने अपने बाबा जय सिंह के सामने ही उनके पूरे परिवार को प्रताड़ित किया और बाबा जी के शरीर की पूरी खाल उतारकर उन्हें पेड़ से लटका दिया | वह शहीद हो गये।
इसके बाद गांव वालों ने एकत्रित होकर पांचों अमर शहीदों का अंतिम संस्कार शहीद स्थल पर कर किया |उस समय बाबा जय सिंह के एक बेटे भाई कराका सिंह की पतनी माता राज कौर जो गर्भवती होने के कारण अम्बाला शहर में गई थी सी जिसने वहां एक लड़के को जन्म दिया था | अब उनकी पीढ़ी दर पीढ़ी चलती आ रही है और उन पांच अमर शहीदों की याद में सबसे पहले एक शहीद स्थल बनाया गया जहां (थारा साहिब) बना हुआ था |
यहाँ पर बाद में गुरुद्वारा साहिब बनाया गया। अब हर वर्ष संगतों के सहयोग से शहीदों की याद में फागण सुदी दशमी को मेला लगता है और अनेक संगतें श्री गुरु ग्रंथ साहिब जी के समक्ष नतमस्तक होकर शहीदों को श्रद्धांजलि अर्पित करती हैं।
Brief history of martyrdom of Shaheed Baba Jai Singh Ji Khalkat and his family
Surah is so recognizable that it is for the sake of religion. “Even if cut into pieces, they will never leave the battlefield
The martyrdom of Shaheed Baba Jai Singh Ji Khalkat and his family is a deeply revered story of sacrifice and steadfastness in the Sikh faith. In the year Samat 1810 (1753 AD), Nawab Abdus Samad Khan of Sirhind was traveling with his army from Sirhind to Patiala. When he reached the village of Mughal Majra (Baran), he ordered his soldiers to bring any Singh they encountered to him.
At that time, Baba Jai Singh Ji was bathing at a well. The soldiers captured him and presented him before Nawab Abdus Samad Khan. The Nawab sarcastically remarked that it was fortunate for them to pass by Baba Jai Singh Ji and questioned why he did not salute them. Baba Ji calmly explained that he was unaware of their passing, as he was engaged in the remembrance of the Guru (Gurucharan).
Proudly, the Subedar ordered Baba Jai Singh Ji to carry the Nawab’s belongings to Patiala. When Baba Ji inquired about the contents, the soldiers informed him that the load contained the Nawab’s hookah. Baba Jai Singh Ji refused to bear the burden of the hookah, as it was against his principles as an Amritdhari Singh.
The Nawab, enraged by this defiance, summoned Baba Jai Singh Ji’s wife, Mata Dhan Kaur, his sons, Bhai Kharak Singh and Bhai Sher Singh, and his mother, Mata Amar Kaur. He demanded that they carry the burden, but they all refused, asserting their faith and commitment to their principles.
Insulted by their refusal, the Nawab ordered the brutal execution of Baba Jai Singh Ji’s entire family in front of him. Baba Jai Singh Ji himself was martyred in a gruesome manner—he was tied to a tree, and his skin was removed from his body.
After this horrific event, the villagers gathered at the site where the five immortal martyrs were executed and performed their last rites. Baba Jai Singh Ji’s daughter-in-law, Mata Raj Kaur, who was pregnant at the time, had gone to Ambala and later gave birth to a son there, continuing the family lineage.
In memory of these five immortal martyrs, the first martyrdom site, known as Thaja Sahib, was established.
Later, a Gurdwara Sahib was constructed at the site. Every year, on Fagan Sudi Dashami, a fair is organized in memory of the martyrs with the support of the devotees. Many devotees (Sangat) gather to bow before Sri Guru Granth Sahib Ji and pay homage to the martyrs, keeping their legacy alive.
ਸੁੰਦਰ ‘ਪੂਰਨੇ’
ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ‘ਸਿਦਕ’ ਦੇ ਪਾਏ ਹੋਏ ਬੜੇ ਸੋਹਣੇ ‘ਪੂਰਨੇ’ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ ਚੂਨੇ ਮੰਡੀ ਸੰਨ 1534 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਛੋਟੀ ਹੀ ਉਮਰੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ 7 ਸਾਲ ਦੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਪਿਤਾ ਦਾ ਸਾਇਆ ਵੀ ਸਿਰ ਤੋਂ ਉੱਠ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਪਿੰਡ ਬਾਸਰਕੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਾਨੀ ਓਸ ਵੇਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਬਾਸਰਕੇ ਲੈ ਆਈ। ਇਥੋਂ ਦੇ ਹੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ।
ਸੋ 7 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨਸੀਬ ਹੋ ਗਈ। ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਮ ‘ਜੇਠਾ’ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਸੰਨ 1546 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਨਗਰ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਸਾਇਆ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਏ। ਸੰਨ 1552 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਗੁਰੂ ਬਣੇ। ਸੰਨ 1553 ਵਿੱਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦੁਨਿਆਵੀ ਸੰਬੰਧ ਦਾ ਕੋਈ ਮਾਣ-ਅਹੰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ-ਘਰ ਵਿੱਚ ਤਨ-ਮਨ ਨਾਲ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।
ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਜਵਾਈ ਸਨ। ਵੱਡੇ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਰਾਮਾ ਸੀ ਤੇ ਛੋਟੇ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ। ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਗੁਰੂ-ਦਰ ‘ਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਬੜੀ ਚਰਚਾ ਰਿਹਾ ਕਰਦੀ ਸੀ।
ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਗੁਰਿਆਈ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰਲੇ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਰਾਮਾ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ ਬਾਉਲੀ ਦੇ ਪਾਸ ਦੋ ਥੜ੍ਹੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਕੀਤੀ। ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ ਤਕ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪ ਆਪਣਾ ਥੜ੍ਹਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।
ਪਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆ ਕੇ ਵੇਖੇ, ਤਾਂ ਉਨਹਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਾ ਆਏ। ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਢਹਾ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਵੀ ਇਹੀ ਹਾਲ ਹੋਇਆ। ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਫਿਰ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆ ਕੇ ਫਿਰ ਨਾ-ਪਸੰਦ ਕੀਤੇ ਤਾਂ ਭਾਈ ਰਾਮਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਥੜ੍ਹਾ ਹੀ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਤੁਸਾਂ ਆਖਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਤੁਹਾਡੀ ਉਮਰ ਵਡੇਰੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੇਤਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ। ਭਾਈ ਰਾਮਾ ਜੀ ਤੋਂ ਇਹ ਉੱਤਰ ਸੁਣ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਚੁੱਪ ਰਹੇ।
ਓਧਰ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਫਿਰ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਢਹਾ ਦਿੱਤਾ । ਜਦੋਂ ਸੱਤਵੇਂ ਦਿਨ ਵੀ ਇਹੀ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗਲ ਵਿੱਚ ਪੱਲਾ ਪਾ ਲਿਆ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ‘ਤੇ ਢਹਿ ਪਏ ਅਤੇ ਆਖਣ ਲੱਗੇ- ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ! ਮੈਂ ਮੂਰਖ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਅਪਰਾਧੀ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹੋ। ਮੈਂ ਅੰਞਾਣ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਭੁਲਣਹਾਰ ਹਾਂ। ਦਰ-ਢੱਠੇ ਦੀ ਲਾਜ ਰੱਖ। ਮੈਂ ਉਤਨੀ ਕੁ ਹੀ ਅਕਲ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹਾਂ, ਜਿਤਨੀ ਤੁਸੀਂ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹੋ। ਮੈਂ ਮੂਰਖ ਤੁਹਾਡਾ ਹੁਕਮ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ।
ਇਨਸਾਨੀ ਸੁਭਾਵ ਦੀ ਇਕ ਉਕਾਈ
ਮਨੁੱਖ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੇਰੀ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ‘ਤੇ ਰਹੇ। ਜੇ ਮੈਂ ਕੁੱਝ ਚਾਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਰਾਂ.. ਜੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਨਾ ਕਰਾਂ। ਪਰ ਇਹ ਕੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾ ਹੈ।
ਸੋ ਜੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦੱਸੇ ਹੋਏ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਰਸਤੇ ਦੀ ਹਰੇਕ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸਿਦਕ ਨਾਲ ਮੰਨਣਾ ਪਵੇਗਾ।
सुंदर ”सबक”
गुरु रामदास जी के जीवन से ‘सिद्दक’ द्वारा पाए गए बहुत ही सुंदर सबक हैं, उनका जन्म 1534 में लाहौर चूने मंडी में हुआ था। छोटी उम्र में ही उनकी माँ का निधन हो गया। जब गुरु साहिब 7 वर्ष के थे तो उनके सिर से पिता का साया भी उठ गया। उनका ननिहाल गांव बासर्के था। उस समय गुरु साहिब की नानी उन्हें अपने गांव बासरके ले आई। गुरु अमरदास जी भी वहीं रहते थे।
अत: 7 वर्ष की आयु में उन्हें गुरु अमरदास जी का संगत का सौभागय प्राप्त हुआ। अपने माता-पिता के घर में उनका लोकप्रिय नाम ‘जेठा’ था।
जब सन् 1546 में गुरु अमरदास जी ने गुरु अंगद साहिब के आदेशानुसार नगर गोइंदवाल बसाया तो वे भाई जेठा जी को कुछ अन्य साथियों सहित अपने साथ ले गये। वर्ष 1552 में गुरु अमर दास जी गुरु बने। सन् 1553 में सतगुरु जी ने अपनी पुत्री बीबी भानी जी का विवाह इनके साथ कर दिया। लेकिन भाई जेठा जी ने इस सांसारिक रिश्ते में कोई घमंड नहीं होने दिया। वे गुरु-घर में पूरे मन से संगत की सेवा करते रहे।
गुरु अमर दास जी के दो दामाद थे। बड़े का नाम भाई राम और छोटे का नाम भाई जेठाजी था। दोनों गुरु-दर पर सेवारत थे। उनके प्रेम की चर्चा सिखों के बीच काफी थी।
इसमें गुरु अमरदास जी के जीवन के अंतिम दिनों का उल्लेख है। सतगुरु जी ने भाई रामा जी और भाई जेठा जी को बौली के पास दो चबूतरे तैयार करने की अनुमति दी। सुबह से शाम तक वे दोनों सतगुरु जी के आदेशानुसार चबूतरा तैयार करते रहे।
लेकिन शाम को जब सतगुरु ने आकर उसे देखा तो उसे अच्छा नहीं लगा। दोनों को ध्वस्त कर दिया गया और फिर नए निर्माण करने को कहा गया। दूसरे दिन भी वैसा ही हुआ | तीसरे दिन सुबह दोनों फिर काम पर लग गये। शाम को जब सतगुरु जी आए और उन्हें अच्छा नहीं लगा तो भाई राम जी ने कहा कि जैसा आपने कहा था, मैं वैसा ही चबूतरा बना रहा हूं, लेकिन आपकी उम्र बढ़ गई है, आप को आपका कहा याद नहीं रहता । इसमें मेरी कोई गलती नहीं है | भाई राम जी का यह उत्तर सुनकर सतगुरु जी चुप रहे।
चौथे दिन भाई जेठा जी ने फिर से चबूतरा बनाना शुरू कर दिया। लेकिन शाम को सतगुरु जी ने इसे फिर से ध्वस्त कर दिया। सातवें दिन जब वही आदेश हुआ तो भाई जेठा जी सतगुरु जी के चरणों में गिर पड़े और कहने लगे- पातिशाह! मैं मूर्ख हूँ, मैं अपराधी हूँ | आप मुझे बार-बार आशीर्वाद दें। मैं अज्ञानी हूँ, मैं भुलक्कड़ हूँ, दार-धाथे की लॉज रखो | मैं केवल उतनी ही बुद्धि का उपयोग कर सकता हूँ जितनी आप देंगे। मैं मूर्ख आपका आदेश समझ नहीं सका।
मानव स्वभाव का एक उदाहरण
मनुष्य आम तौर पर यह चाहता है कि यह मेरी अपनी मर्जी से हो। अगर मुझे कुछ चाहिए तो मैं वो करता हूं.. अगर मैं वो नहीं करना चाहता तो मैं वो नहीं करता | लेकिन यह कच्ची भक्ति है |
इसलिए, यदि हमें गुरु नानक साहिब और गुरु गोबिंद सिंह जी द्वारा बताए गए जीवन के मार्ग को समझना है, तो हमें उस मार्ग के प्रत्येक नियम का पूरी ईमानदारी से पालन करना होगा।
Beautiful ”Lessons”
From the life of Guru Ramdas ji, there are very beautiful ‘Purena’ found by ‘Siddak’. He was born in Lahore Chune Mandi in 1534. His mother died at a young age. When Guru Sahib was 7 years old, his father’s shadow also lifted from his head. His native village was Basarke. At that time Guru Sahib’s grandmother brought them to her village Basarke. Guru Amardas ji lived there.
So at the age of 7 years, he was blessed with the company of Guru Amardas Ji. His popular name at his parents’ house was ‘Jetha’.
When in the year 1546 Guru Amardas ji settled Nagar Goindwal according to the orders of Guru Angad Sahib, he took Bhai Jetha ji along with him and some other companions also. In the year 1552, Guru Amar Das Ji became Guru. In the year 1553, Satguru ji got his daughter Bibi Bhani ji married to him. But Bhai Jetha ji did not allow any pride in this worldly connection. He continued to serve the Sangat wholeheartedly in the Guru-ghar.
Guru Amar Das Ji had two sons-in-law. The elder’s name was Bhai Rama and the younger’s name was Bhai Jetha ji. Both were serving at Guru-dar. Their love was widely discussed among Sikhs.
It mentions the last days of Guru Amardas Ji’s life. Satguru ji allowed Bhai Rama ji and Bhai Jetha ji to prepare two platforms near Bauli. From morning to evening, both of them kept preparing their platform according to Satguru Ji’s instructions.
But when Satguru ji came and saw the platform in the evening, he did not like it. Both were demolished and then asked to build new ones. The same thing happened on the second day. On the morning of the third day, both of them started work again. In the evening, when Satguru ji came and did not like it, Bhai Rama ji said that I am building the same platform as you said, but your age has increased, You don’t remember what you said. I have no fault in this. Satguru ji remained silent after hearing this answer from Bhai Rama ji.
On the fourth day, Bhai Jetha ji started building the platform again. But in the evening, Satguru ji demolished it again. When the same order was made on the seventh day, Bhai Jetha ji put a scarf around his neck, fell at the feet of Satguru ji and started saying – Patishah! I am a fool, I am a criminal. You bless me again and again. I am ignorant, I am forgetful. Keep the lodge of Dar-Dhathe. I can only use as much intelligence as you give. I am fool who couldn’t understand your order.
An example of Human Nature
Man generally want everything to be done according to my own will. If I want something then I do it.. If I don’t want to do it then I don’t do it. But this is raw devotion.
So, if we want to understand the path of life described by Guru Nanak Sahib and Guru Gobind Singh Ji, then we have to follow each and every rule of that path with full sincerity.
ਸਿਦਕ
ਬਾਬਾ ਲਹਿਣਾ ਜੀ 28 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1532 ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ ਅਤੇ ਸੰਨ 1539 ਤਕ ਸੱਤ ਸਾਲ ਬੜੇ ਸਿਦਕ, ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਦਕ-ਸ਼ਰਧਾ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਬੜੀਆਂ ਅਸਚਰਜ ਹਨ। ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿੱਖ-ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਤਕ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਠ ਨੌ ਸਾਖੀਆਂ ਹੀ ਅਪੜਾਈਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿੱਕਰ ਉੱਤੇ ਮਠਿਆਈ ਕੇਰਨ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀ ਸਾਖੀ ਤਾਂ ਬੜੀ ਹੀ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਬੜੀ ਵਰਖਾ ਹੋਈ, ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਇਕ-ਸਾਰ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ। ਗੁਰੂ ਕੇ ਲੰਗਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਬਾਲਣ ਭਿੱਜ ਗਿਆ। ਮੀਂਹ ਹਟਣ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸੰਗਤ ਸਮੇਤ ਦਰਿਆ-ਕੰਢੇ ਬਾਹਰ ਖੁਲ੍ਹੇ ਥਾਂ ਚਲੇ ਗਏ। ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੇ ਆ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਗਿੱਲੇ ਬਾਲਣ ਨਾਲ ਲੰਗਰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਔਖਿਆਈ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਬਾਬਾ ਸ੍ਰੀ ਚੰਦ ਜੀ ਤੇ ਬਾਬਾ ਲਖਮੀ ਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ, ਕਿੱਕਰ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹਲੂਣੇ ਦਿਉ ਤੇ ਉੱਤੋਂ ਸੰਗਤਾਂ ਵਾਸਤੇ ਮਠਿਆਈ ਆਦਿ ਪਦਾਰਥ ਖਾਣ ਲਈ ਡੇਗੋ। ਪਰ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੇ ਇਹ ਆਖ ਕੇ ‘ਨਾਂਹ’ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਕਦੇ ਕਿੱਕਰਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਪਕਵਾਨ ਡਿੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਾਬਾ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਵੱਲ ਤੱਕਿਆ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਬਿਨਾ ਰੁਕੇ ਝੱਟ ਹੀ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਕਿੱਕਰ ਉਪਰ ਚੜ੍ਹ ਗਏ।ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਕਿੱਕਰ ਨੂੰ ਹਿਲਾਇਆ ਤਾਂ ਕਿੱਕਰ ਤੋਂ ਮਠਿਆਈਆਂ, ਫਲ ਤੇ ਹੋਰ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ।
ਸਾਰੀ ਸੰਗਤ ਨੇ ਰੱਜ ਕੇ ਪਕਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਛਕਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਸਭ ਵੇਖ ਕੇ ਬਾਬਾ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਸਿੱਧਾ ਜਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ’ਚ ਜਾ ਬਿਰਾਜੇ ਤੇ ਓਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਨੀ ਲੱਗ ਗਏ।
** ਪੂਰਨ ਸਿਦਕ ਔਖੀ ਖੇਡ **
ਕਿੱਕਰ ਉਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਔਖਿਆਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਯਕੀਨ ਲਿਆਉਣਾ ਔਖਾ ਕੰਮ ਸੀ ਕਿ ਕਿੱਕਰ ਹਿਲੂਣਿਆਂ ਉਤੋਂ ਮਠਿਆਈ ਡਿੱਗੇਗੀ। ਹਜ਼ਰਤ ਈਸਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇਕ ਸਾਖੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਇਕ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹਜ਼ਰਤ ਈਸਾ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਚੌਖਾ ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਕ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਨੂੰ ਇਉਂ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਹਜ਼ਰਤ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਤੁਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਨੇੜੇ ਆ ਗਏ ਤਾਂ ਉਸ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਨੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਤੁਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮੰਗੀ। ਹਜ਼ਰਤ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇ ਯਕੀਨ ਹੈ ਤਾਂ ਉਤਰ ਆਓ। ਉਹ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਤੁਰਨ ਲਈ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਉਤਰ ਤਾਂ ਆਇਆ, ਪਰ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਉੱਠਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਡੁੱਬ ਨਾ ਜਾਵਾਂ। ਇਹ ਸ਼ੱਕ ਪੈਂਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹ ਡੁੱਬਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਹਜ਼ਰਤ ਈਸਾ ਨੇ ਸਿਰੋਂ ਫੜ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਜੇ ਮੇਰੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਉਤਰਨਾ ਸੀ।ਯਕੀਨ ਨਾਲ ਸਭ ਕੁੱਝ ਜਿੱਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ’ਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਹੈ ਤਾਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਸੰਭਵ ਹੈ।
ਪੂਰੇ ਸਿਦਕ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕੀਤੀ ਮਿਹਨਤ
ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਹਾਸ-ਰਸ ਦੇ ਕੌਤਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖੀ ਮਾਰਗ ਉੱਤੇ ਤੁਰਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਸਿਖਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕੌਤਕ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਨੇੜਲੇ ਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਕੀਤੇ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਸਿੱਖ ਮਾਈ ਭਾਈ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਉਣ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਖੀ ਚੱਲੋ ਕਿ ਸਾਡੀ ਆਗਿਆ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਘਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਾ ਜਾਏ।
ਇਸ ਹੁਕਮ ਦੇ ਚੱਲਦਿਆ ਕਈ ਸਿੱਖ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰੁਕੇ ਰਹੇ ਪਰ ਕੰਮਾਂ-ਕਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਕਈ ਸੱਜਣ ਆਖ਼ਰ ਉਤਾਵਲੇ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਲੈਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ਜਾਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਕੀਤੀ।
ਫਿਰ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਇੱਕ ਵਿਓਂਤ ਸੋਚੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਆਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਫਲਾਣਾ ਸਿੱਖ ਚੜਾਈ ਕਰ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵਿਓਂਤ ਬਣਾਈ ਸੀ, ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਫੱਟੇ ‘ਤੇ ਪਾ ਕੇ ਨਗਰੋਂ ਬਾਹਰ ਲੈ ਤੁਰੇ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਇਹ ਸਭ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਕੌਤਕ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਗਏ ਸਿੱਖ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਸਿੱਖ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਇੱਥੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਸਸਕਾਰ ਵਾਸਤੇ ਲੱਕੜਾਂ ਮੰਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਚਿਖਾ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ। ਮੁਰਦਾ ਚਿਖਾ ਉੱਤੇ ਰੱਖਣ ਹੀ ਲੱਗੇ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖ ਅਜਾਈ ਚੰਦਰੀ ਮੌਤ ਆਉਂਦੀ ਵੇਖ ਕੇ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉੱਠ ਖਲੋਤਾ ਤੇ ਬੜੇ ਪਛਤਾਵੇ ਵਿੱਚ ਰੋ-ਰੋ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ‘ਤੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪਛਤਾਏ ਤੇ ਰੋਏ।
ਕਿਸੇ ਸਿੱਖ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਪਾਸ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ! ਇਹ ਰੋਣ ਵਾਲੇ ਬਖ਼ਸ਼ੇ ਗਏ ਹਨ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ-ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਨਾਨੀਆਂ ਰਲ ਕੇ ਰੋਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਰੋਇਆਂ ਹੀ ਰੱਬ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਰੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤ੍ਰੀਮਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ-ਦਰ ‘ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਜੇ ਪ੍ਰਭੂ ਸਿਰਫ਼ ਕੀਰਤਨ ਨਾਲ ਹੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੋਤੇ ਕਬੂਤਰ ਹਰ ਵੇਲੇ ਹੀ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤੀਰਥ-ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੁੱਝ ਸਵਾਰਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਡੱਡੂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਸਮਾਧੀ ਲਾਇਆ ਰੱਬ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਰੁੱਖ ਸਦਾ ਮੋਨ-ਧਾਰੀ ਹਨ। ਜੰਗਲ ਦਾ ਵਸੇਬਾ ਵੀ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦਾ, ਬਾਂਦਰ ਹਰ ਵੇਲੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਅਖਵਾਏ, ਕੋਈ ਪੰਡਿਤ ਅਖਵਾਏ, ਕੋਈ ਰਾਗੀ ਅਖਵਾਏ, ਪ੍ਰਭੂ-ਚਰਨਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਸਭ ਜੀਵਨ-ਬਾਜ਼ੀ ਹਾਰ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਔਖੀ ਜੀਵਨ ਖੇਡ
ਅਚਲ-ਵਟਾਲੇ ਜੋਗੀਆਂ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਦੀ ਤਕੜੀ ਬਹਿਸ ਹੋਈ ਸੀ। ਜੋਗੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਹਸਤ-ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜੰਗਲਾਂ ’ਚ ਰਹਿਣ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦੱਸਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਆਖਦੇ ਸਨ ਕਿ ਗ੍ਰਿਹਸਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਖ਼ੁਦ-ਗ਼ਰਜ਼ੀ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਜਿਊਣਾ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਜੋਗੀ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਫ਼ਖ਼ਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਗ੍ਰਹਿਸਤ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕੰਮਾਂ-ਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਾਲੇ ਹੋ ਕੇ ਜੰਗਲਾਂ ’ਚ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਗਾਜਰ-ਮੂਲੀ ਆਦਿ ਖਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਪੇਟ ਭਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੀਰਥਾਂ ‘ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰ ਕੇ ਆਤਮਕ ਆਨੰਦ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਜੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਘਰੇਲੂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਮਾਇਆ ਦੇ ਲਾਲਚ ਦੀ ਨੀਂਦ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਹੈ। ਗ੍ਰਿਹਸਤੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਪਰਾਏ ਘਰ ਵੱਲ ਚਿੱਤ ਡੋਲਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ, ਭੁੱਖ ਤੇ ਨੀਂਦ ਨੂੰ ਸਦਾ ਮਰਯਾਦਾ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਖੇਡ ਹੈ ਬੜੀ ਹੀ ਔਖੀ ਕਿਉਂਕਿ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਬੜੀ ਬੁਰੀ ਬਲਾ ਹੈ। ‘ਜਿਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਨਾ ਭਰੇ, ਉਹ ਕਿਸੇ ਅੱਗੇ ਕੀ ਧਰੇ ?’ ਮਨ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਇਹੀ ਸੋਚਦਾ ਹੈ, ਹੋਰ ਜੋੜ ਲਵਾਂ, ਹੋਰ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਲਵਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਹਿਜੇ-ਸਹਿਜੇ ਮਨੁੱਖ ਬੜਾ ਖ਼ੁਦ-ਗ਼ਰਜ਼ ਬਣ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਲਹੂ ਚੂਸਣ ਦਾ ਆਦੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਔਖੀ ਬਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ – ਨਾਮ ਵਿੱਚ ਟਿਕੋ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮਾਇਆ ਦੀ ਭੁੱਖ ਓਦੋਂ ਹੀ ਦੂਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਨ ਦੀ ਦੌੜ-ਭੱਜ ਖ਼ਤਮ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਮਨ ਟਿਕਦਾ ਹੈ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ-ਸਿਮਰਨ ਨਾਲ। ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਲੈਂਦੇ ਰਹੀਏ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਰਹੀਏ, ਉਸ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਬਣਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਇਨਸਾਨ ਰਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ‘ਯਾਦ ਤੇ ਪਿਆਰ, ਪਿਆਰ ਤੇ ਯਾਦ’ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ – ਜੀਵਨੀ
ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋਈ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਸੁਣ ਕੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਸ ਬਲਦੀ ਹੋਈ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕਾਲੂ ਚੰਦ ਬੇਦੀ ਖੱਤਰੀ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਜੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਮਹਿਤਾ ਦਾ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਰਾਏ ਭੋਏ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ (ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ) ਸੰਨ 1469 ਵਿੱਚ। ਸਵੇਰੇ 1:15 ਵਜੇ ਅਵਤਾਰ ਹੋਇਆ।
ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਉੱਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ (ਅਵਤਾਰ) ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ
ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ, ਸੰਸਾਰ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਧੁੰਦ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ।
ਜਿਉਂਦੇ ਜੀ, ਸੂਰਜ ਨਿਕਲਿਆ, ਤਾਰੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਹਨੇਰਾ ਫੈਲ ਗਿਆ।
ਸਿੰਘ ਬੁਕੇ ਮ੍ਰਿਗਾਵਲਿ ਭੰਨੀ ਜਾਇ ਨ ਧੀਰ ਧਰੋਆ ||
ਜਿੱਥੇ ਬਾਬੇ ਨੇ ਪੈਰ ਰੱਖ ਕੇ ਪੂਜਾ ਅਸਥਾਨ ਬਿਠਾਇਆ।
ਸਿਧ ਆਸਣ ਸਭ ਜਗਤ ਦੇ ਨਾਨਕ ਆਦਿ ਮਾਤਾ ਜੀ ਕੋਆ ||
ਹਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੀਰਤਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਬਾਬਾ ਤਾਰੇ ਚਾਰ ਚਾਕੇ ਨਉ ਖੰਡ ਪ੍ਰਿਥਮੀ ਸਾਚਾ ਧੋਆ ||
ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਲਿ ਜੋ ਪਰਗਟ ਹੋਇ ॥
ਜਦੋਂ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਨੇ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਨੂੰ ਦਾਈ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੱਚੇ ਨੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀ ਆਵਾਜ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ? ਫਿਰ ਦੌਲਤ ਦਾਈ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੰਡਿਤ ਜੀ! ਮੇਰੇ ਹੱਥੋਂ ਕਈ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਮੈਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਅਜਿਹਾ ਬੱਚਾ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ, ਹੋਰ ਬੱਚੇ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਬੱਚਾ ਹੱਸਦਾ ਹੋਇਆ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਮਹਿਕ ਸਾਰੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਦਾਈ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਤੋਂ ਪੰਡਿਤ ਜੀ ਨੇ ਸਮਝ ਲਿਆ ਕਿ ਇਹ ਅਵਤਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਪਾਂਡੇ ਗੋਪਾਲ ਕੋਲ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਲੇਖਾ ਪੜ੍ਹਣ ਲਈ, ਪੰਡਤ ਬ੍ਰਿਜ ਲਾਲ ਕੋਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਮੁੱਲਾ ਕੁਤਬੁੱਦੀਨ ਨੂੰ ਫਾਰਸੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।