ਜਾਣੋ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ
ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਛੇਵੇਂ ਪਤਾਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ 52 ਰਾਜਿਆਂ ਸਮੇਤ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚੋਂ ਰਿਹਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ।ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਜਿੱਥੇ ਦੀਵਾਲੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਜੀ ਦੇ ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਾਪਸ ਪਹੁੰਚਣ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਵੱਲੋਂ ਦੀਵਾਲੀ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਹੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਨਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ 52 ਰਾਜਿਆਂ ਸਮੇਤ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚੋਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋ ਕੇ ਆਏ ਸਨ।
ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ: ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਹੀ ਮੋੜ ਲਿਆਂਦਾ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਉਪਰੰਤ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੇ ਜਬਰ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਵਰਤਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ‘ਮੀਰੀ’ ਤੇ ‘ਪੀਰੀ’ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀਆਂ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ ਸਮੇਤ ਯੁੱਧ ਕਲਾ ‘ਚ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਸਬੰਧੀ ਨਿਰਣਿਆਂ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
ਬਾਬਰ ਦਾ ਜੇਲ੍ਹ ਖ਼ਾਨਾ ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦੇ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਡਗਮਗਾ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ।ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਬਦਲਾਵ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਕੀ, ਆਖਿਰ ਸੱਚ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ, ਪਰ ਸੱਚੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਕੱਲੇ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਹਕੂਮਤ ਅੱਗੇ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਈ ਦੇ ਨਾਲ 52 ਹੋਰ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ। ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਦਾਤਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਪਹਿਨੇ ਬਵੰਜਾ (52) ਕਲੀਆਂ ਵਾਲੇ ਚੋਲੇ ਨਾਲ 52 ਹੋਰ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ।
ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚੋਂ ਰਿਹਾਈ ਉਪਰੰਤ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ‘ਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ‘ਦੀਪਮਾਲਾ’ ਅਤੇ ‘ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ’ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਬਨੇਰਿਆਂ/ਕੰਧਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਦੀਪਮਾਲਾ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਦੀਵਾਲੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਰ ਗਹਿਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਦੀਵਾਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
जानिए, सिख इतिहास में बंदी छोड़ दिवस की महिमा
बंदी छोड़ दिवस सिख इतिहास में एक महत्वपूर्ण स्थान रखता है और इसे सिखों के छठे गुरु, गुरु हरगोबिंद साहिब जी के लचीलेपन, स्वतंत्रता और दयालु नेतृत्व की याद दिलाने के लिए व्यापक रूप से मनाया जाता है। यह दिन ग्वालियर किले से गुरु की रिहाई की याद दिलाता है, जहाँ उन्हें मुगल सम्राट जहाँगीर ने कैद कर रखा था। हालाँकि, गुरु हरगोबिंद साहिब जी ने तब तक किले को छोड़ने से इनकार कर दिया जब तक कि उनके साथ 52 अन्य बंदी राजाओं को मुक्त नहीं किया जा सकता। अपार करुणा और बहादुरी के कार्य में, गुरु ने 52 लटकनों से एक विशेष वस्त्र बनवाया था, जिनमें से प्रत्येक एक राजा का प्रतीक था, ताकि प्रत्येक व्यक्ति उसके साथ स्वतंत्रता की ओर चल सके।
ऐतिहासिक रूप से, यह दिन पाँचवें गुरु, गुरु अर्जन देव जी के बलिदान के बाद मनाया जाता है, जिनकी शहादत सिखों के लिए एक महत्वपूर्ण मोड़ थी। गुरु हरगोबिंद साहिब जी ने आध्यात्मिक और लौकिक दोनों तरह की ज़िम्मेदारी संभालते हुए मीरी (लौकिक अधिकार) और पीरी (आध्यात्मिक अधिकार) का प्रतिनिधित्व करने वाली दो कृपाण पहनीं। अमृतसर में अकाल तख्त की स्थापना ने सिखों की न्याय को बनाए रखने और धार्मिकता की रक्षा करने की तत्परता को और मजबूत किया। तब से, दिवाली के दिन बंदी छोड़ दिवस मनाया जाता है, जिसमें सिख सत्य और स्वतंत्रता की जीत को चिह्नित करने के लिए अपने घरों और गुरुद्वारों को रोशन करते हैं।
यह सुंदर परंपरा तब शुरू हुई जब गुरु हरगोबिंद साहिब जी स्वर्ण मंदिर (श्री हरमंदिर साहिब) पहुंचे, जहाँ उनका स्वागत एक खुश सिख समुदाय ने किया और रोशनी और उत्सव के साथ उनकी वापसी का जश्न मनाया। इस प्रकार, जबकि दिवाली विभिन्न समुदायों में व्यापक रूप से मनाई जाती है, सिखों के लिए, यह मुक्ति और दिव्य प्रकाश के दिन के रूप में एक अनूठा महत्व रखता है। बंदी छोड़ दिवस की भावना हमें धार्मिकता, न्याय और करुणा के मार्ग पर चलने के लिए प्रेरित करती है।
Know, the greatness of Bandi Chod Day in Sikh history
Bandi Chhor Diwas holds a significant place in
and is celebrated widely as a reminder of resilience, freedom, and the compassionate leadership of Guru Hargobind Sahib Ji, the sixth Guru of the Sikhs. This day commemorates the Guru’s release from Gwalior Fort, where he had been imprisoned by the Mughal Emperor Jahangir. Guru Hargobind Sahib Ji, however, refused to leave the fort unless 52 other captive kings could be freed alongside him. In an act of immense compassion and bravery, the Guru had a special robe made with 52 tassels, each symbolizing one king, so that each could hold on and walk out to freedom alongside him.
Historically, this day followed the sacrifice of Guru Arjan Dev Ji, the fifth Guru, whose martyrdom signified a turning point for Sikhs. Guru Hargobind Sahib Ji, taking up the mantle of both spiritual and temporal responsibility, wore two kirpans representing Miri (temporal authority) and Piri (spiritual authority). His establishment of the Akal Takht Sahib in Amritsar further solidified the Sikhs’ readiness to uphold justice and defend righteousness.
Since then, Bandi Chhor Diwas has been celebrated on the day of Diwali, with Sikhs illuminating their homes and Gurdwaras to mark the victory of truth and freedom. This beautiful tradition began when Guru Hargobind Sahib Ji arrived at the Golden Temple (Sri Harmandir Sahib), greeted by a joyful Sikh community that celebrated his return with lights and festivities. Thus, while Diwali is widely celebrated across different communities, for Sikhs, it holds this unique significance as a day of liberation and divine light.
May the spirit of Bandi Chhor Diwas inspire us to walk the path of righteousness, justice, and compassion.