ਗੋਰਖਮਤੇ ਵਾਲੀ ਸਾਖੀ

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪਣੀਆਂ ਚਾਰ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਹਰਿਦੁਆਰ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਗੋਰਖਮਤੇ ਪਹੁੰਚੇ, ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਧਾਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸਿੱਧਾਂ ਨਾਲ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਹੋਈ। ਜੋਗੀਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਭੰਗਰਨਾਥ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਪਿਆਲਾ ਲਿਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਲਿਆ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਪੀਓ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੀਂਦਿਆਂ ਹੀ ਲਿਵ ਜੁੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਵਰਜਦਿਆਂ ਫੁਰਮਾਇਆ ਕਿ ਜੋ ਪੁਰਸ਼ ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਲਿਵ ਜੋੜਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਕਿ ਉਹ ਬਦੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਮੁੱਢੋ ਹੀ ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਜੋਗੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹਿਆ ਅਤੇ ਜੋਗੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ‘ਤੇ ਕਿ, ਹੇ ਧਰਤੀ ਮਾਂ। ਤੂੰ ਜੋਗੀਆਂ ਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ? ਤਾਂ ਜੋਗੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਦੱਬੇ ਹੋਏ ਬਾਲਕ ਨੇ ਅੱਗੋਂ ਸਿੱਧਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਸਿੱਧਾਂ ਦੀ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਜੋਗੀਆਂ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ‘ਤੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਦੱਬੇ ਬੱਚੇ ਨੇ ਦੋ ਵਾਰ ਸਿੱਧਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਘਟ-ਘਟ ਦੇ ਜਾਨਣਹਾਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬੋਲੇ, “ਓਏ! ਤੂੰ ਅਜੇ ਤਾਈਂ ਝੂਠ ਹੀ ਬੋਲੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਂ। ” ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇਹ ਬਚਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਧਾਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਅੱਗੋਂ ਬੱਚੇ ਦੀ ਕੋਈ ਅਵਾਜ਼ ਨਾ ਆਈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੋਗੀਆਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਅਹੰਕਾਰ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਬੜੇ ਸ਼ਰਮਸ਼ਾਰ ਹੋਏ।

ਜਦੋਂ ਸਿੱਧਾਂ ਨੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਮਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ । ਸਿੱਧਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸਮਰਥਾ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮੰਨਾਗੇ, ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਮਰੇ ਹੋਏ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਿਊਂਦਾ ਕਰ ਦਿਉ? ਸਿੱਧਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਰਸਤੇ ਪਾਉਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਜਦੋਂ ਉਸ ਮੁਰਦਾ ਪਏ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ‘ਬੋਲ! ਸਤਿ ਕਰਤਾਰ’ ਤਾਂ ਉਹ ਬੱਚਾ ਉੱਠ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਕੌਤਕ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਧ ਤੇ ਜੋਗੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅੱਗੇ ਝੁੱਕ ਗਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਪੈਣ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਗੋਰਖਮਤੇ ਤੋਂ ਬਦਲ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ‘ਨਾਨਕਮੱਤਾ’ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਜੋ ਕਿ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

गोरखमते वाली साखी

गोरखमते वाली साखी की कहानी गुरु नानक देव जी की यात्रा के दौरान एक महत्वपूर्ण घटना को याद करती है। सिद्धों के गढ़ गोरखमते में पहुँचने पर, गुरु जी ने आध्यात्मिकता और सत्य के बारे में बातचीत की। भांगरनाथ के नेतृत्व में सिद्धों ने गुरु जी को शराब का प्याला दिया, यह सुझाव देते हुए कि यह व्यक्ति को जीवन से जोड़ेगा। गुरु जी ने इस धारणा को खारिज कर दिया, और इस बात पर जोर दिया कि पदार्थों पर निर्भरता गलत है।

जब जोगियों ने पृथ्वी से उसकी निष्ठा के बारे में सवाल करके अपनी शक्ति साबित करने की कोशिश की, तो उनके द्वारा दफनाए गए एक बच्चे ने शुरू में सिद्धों के पक्ष में जवाब दिया। हालाँकि, जब गुरु जी ने बच्चे के शब्दों को झूठा घोषित किया, तो तीसरी पूछताछ पर बच्चा चुप हो गया। इससे सिद्धों के अभिमान का पता चला और बच्चे की मृत्यु हो गई। दिव्य शक्ति के प्रदर्शन में, गुरु नानक देव जी ने “सत करतार” वाक्यांश का आह्वान करके बच्चे को पुनर्जीवित किया।

इस चमत्कारी घटना के परिणामस्वरूप गुरु जी और उत्तराखंड में उनकी शिक्षाओं के सम्मान में इस स्थान का नाम बदलकर गोरखमटे से नानकमत्ता कर दिया गया। यह कहानी आध्यात्मिक खोज में सत्य, विनम्रता और झूठ के त्याग के विषयों को रेखांकित करती है।

The story of Gorakhmate

The story of Gorakhmate Wali Sakhi recounts an important event during Guru Nanak Dev Ji’s travels. Upon arriving in Gorakhmat, a stronghold of the Siddhas, Guru Ji engaged in a dialogue about spirituality and truth. The Siddhas, led by Bhangarnath, offered Guru Ji a cup of liquor, suggesting it would connect one to life. Guru Ji rejected this notion, emphasizing that reliance on substances is misguided.

When the Jogis sought to prove their power by questioning the Earth about its allegiance, a child buried by them initially responded in favor of the Siddhas. However, after Guru Ji declared the child’s words to be false, the child fell silent upon the third inquiry. This led to a revelation of the Siddhas’ pride and culminated in the child’s death.

In a display of divine power, Guru Nanak Dev Ji revived the child by invoking the phrase “Sat Kartar.” The miraculous event resulted in the place being renamed from Gorakhmate to Nankamatta, honoring Guru Ji and his teachings in Uttarakhand. This story underscores the themes of truth, humility, and the rejection of falsehood in spiritual pursuits.