ਸੁੰਦਰ ‘ਪੂਰਨੇ’
ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ‘ਸਿਦਕ’ ਦੇ ਪਾਏ ਹੋਏ ਬੜੇ ਸੋਹਣੇ ‘ਪੂਰਨੇ’ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਲਾਹੌਰ ਚੂਨੇ ਮੰਡੀ ਸੰਨ 1534 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਛੋਟੀ ਹੀ ਉਮਰੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ 7 ਸਾਲ ਦੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਪਿਤਾ ਦਾ ਸਾਇਆ ਵੀ ਸਿਰ ਤੋਂ ਉੱਠ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਪਿੰਡ ਬਾਸਰਕੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਾਨੀ ਓਸ ਵੇਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਬਾਸਰਕੇ ਲੈ ਆਈ। ਇਥੋਂ ਦੇ ਹੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ।
ਸੋ 7 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨਸੀਬ ਹੋ ਗਈ। ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਮ ‘ਜੇਠਾ’ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਸੰਨ 1546 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਨਗਰ ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਵਸਾਇਆ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਏ। ਸੰਨ 1552 ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਗੁਰੂ ਬਣੇ। ਸੰਨ 1553 ਵਿੱਚ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦੁਨਿਆਵੀ ਸੰਬੰਧ ਦਾ ਕੋਈ ਮਾਣ-ਅਹੰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ-ਘਰ ਵਿੱਚ ਤਨ-ਮਨ ਨਾਲ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।
ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਜਵਾਈ ਸਨ। ਵੱਡੇ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਰਾਮਾ ਸੀ ਤੇ ਛੋਟੇ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ। ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਗੁਰੂ-ਦਰ ‘ਤੇ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਬੜੀ ਚਰਚਾ ਰਿਹਾ ਕਰਦੀ ਸੀ।
ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਗੁਰਿਆਈ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰਲੇ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਰਾਮਾ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੂੰ ਬਾਉਲੀ ਦੇ ਪਾਸ ਦੋ ਥੜ੍ਹੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਕੀਤੀ। ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ ਤਕ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪ ਆਪਣਾ ਥੜ੍ਹਾ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।
ਪਰ ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆ ਕੇ ਵੇਖੇ, ਤਾਂ ਉਨਹਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਾ ਆਏ। ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਢਹਾ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਵੀ ਇਹੀ ਹਾਲ ਹੋਇਆ। ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਫਿਰ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆ ਕੇ ਫਿਰ ਨਾ-ਪਸੰਦ ਕੀਤੇ ਤਾਂ ਭਾਈ ਰਾਮਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਥੜ੍ਹਾ ਹੀ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਤੁਸਾਂ ਆਖਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਤੁਹਾਡੀ ਉਮਰ ਵਡੇਰੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੇਤਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ। ਭਾਈ ਰਾਮਾ ਜੀ ਤੋਂ ਇਹ ਉੱਤਰ ਸੁਣ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਚੁੱਪ ਰਹੇ।
ਓਧਰ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਫਿਰ ਥੜ੍ਹਾ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰ ਢਹਾ ਦਿੱਤਾ । ਜਦੋਂ ਸੱਤਵੇਂ ਦਿਨ ਵੀ ਇਹੀ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗਲ ਵਿੱਚ ਪੱਲਾ ਪਾ ਲਿਆ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ‘ਤੇ ਢਹਿ ਪਏ ਅਤੇ ਆਖਣ ਲੱਗੇ- ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ! ਮੈਂ ਮੂਰਖ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਅਪਰਾਧੀ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹੋ। ਮੈਂ ਅੰਞਾਣ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਭੁਲਣਹਾਰ ਹਾਂ। ਦਰ-ਢੱਠੇ ਦੀ ਲਾਜ ਰੱਖ। ਮੈਂ ਉਤਨੀ ਕੁ ਹੀ ਅਕਲ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹਾਂ, ਜਿਤਨੀ ਤੁਸੀਂ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹੋ। ਮੈਂ ਮੂਰਖ ਤੁਹਾਡਾ ਹੁਕਮ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ।
ਇਨਸਾਨੀ ਸੁਭਾਵ ਦੀ ਇਕ ਉਕਾਈ
ਮਨੁੱਖ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੇਰੀ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ‘ਤੇ ਰਹੇ। ਜੇ ਮੈਂ ਕੁੱਝ ਚਾਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਰਾਂ.. ਜੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਨਾ ਕਰਾਂ। ਪਰ ਇਹ ਕੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾ ਹੈ।
ਸੋ ਜੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਦੱਸੇ ਹੋਏ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਰਸਤੇ ਦੀ ਹਰੇਕ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸਿਦਕ ਨਾਲ ਮੰਨਣਾ ਪਵੇਗਾ।
सुंदर ”सबक”
गुरु रामदास जी के जीवन से ‘सिद्दक’ द्वारा पाए गए बहुत ही सुंदर सबक हैं, उनका जन्म 1534 में लाहौर चूने मंडी में हुआ था। छोटी उम्र में ही उनकी माँ का निधन हो गया। जब गुरु साहिब 7 वर्ष के थे तो उनके सिर से पिता का साया भी उठ गया। उनका ननिहाल गांव बासर्के था। उस समय गुरु साहिब की नानी उन्हें अपने गांव बासरके ले आई। गुरु अमरदास जी भी वहीं रहते थे।
अत: 7 वर्ष की आयु में उन्हें गुरु अमरदास जी का संगत का सौभागय प्राप्त हुआ। अपने माता-पिता के घर में उनका लोकप्रिय नाम ‘जेठा’ था।
जब सन् 1546 में गुरु अमरदास जी ने गुरु अंगद साहिब के आदेशानुसार नगर गोइंदवाल बसाया तो वे भाई जेठा जी को कुछ अन्य साथियों सहित अपने साथ ले गये। वर्ष 1552 में गुरु अमर दास जी गुरु बने। सन् 1553 में सतगुरु जी ने अपनी पुत्री बीबी भानी जी का विवाह इनके साथ कर दिया। लेकिन भाई जेठा जी ने इस सांसारिक रिश्ते में कोई घमंड नहीं होने दिया। वे गुरु-घर में पूरे मन से संगत की सेवा करते रहे।
गुरु अमर दास जी के दो दामाद थे। बड़े का नाम भाई राम और छोटे का नाम भाई जेठाजी था। दोनों गुरु-दर पर सेवारत थे। उनके प्रेम की चर्चा सिखों के बीच काफी थी।
इसमें गुरु अमरदास जी के जीवन के अंतिम दिनों का उल्लेख है। सतगुरु जी ने भाई रामा जी और भाई जेठा जी को बौली के पास दो चबूतरे तैयार करने की अनुमति दी। सुबह से शाम तक वे दोनों सतगुरु जी के आदेशानुसार चबूतरा तैयार करते रहे।
लेकिन शाम को जब सतगुरु ने आकर उसे देखा तो उसे अच्छा नहीं लगा। दोनों को ध्वस्त कर दिया गया और फिर नए निर्माण करने को कहा गया। दूसरे दिन भी वैसा ही हुआ | तीसरे दिन सुबह दोनों फिर काम पर लग गये। शाम को जब सतगुरु जी आए और उन्हें अच्छा नहीं लगा तो भाई राम जी ने कहा कि जैसा आपने कहा था, मैं वैसा ही चबूतरा बना रहा हूं, लेकिन आपकी उम्र बढ़ गई है, आप को आपका कहा याद नहीं रहता । इसमें मेरी कोई गलती नहीं है | भाई राम जी का यह उत्तर सुनकर सतगुरु जी चुप रहे।
चौथे दिन भाई जेठा जी ने फिर से चबूतरा बनाना शुरू कर दिया। लेकिन शाम को सतगुरु जी ने इसे फिर से ध्वस्त कर दिया। सातवें दिन जब वही आदेश हुआ तो भाई जेठा जी सतगुरु जी के चरणों में गिर पड़े और कहने लगे- पातिशाह! मैं मूर्ख हूँ, मैं अपराधी हूँ | आप मुझे बार-बार आशीर्वाद दें। मैं अज्ञानी हूँ, मैं भुलक्कड़ हूँ, दार-धाथे की लॉज रखो | मैं केवल उतनी ही बुद्धि का उपयोग कर सकता हूँ जितनी आप देंगे। मैं मूर्ख आपका आदेश समझ नहीं सका।
मानव स्वभाव का एक उदाहरण
मनुष्य आम तौर पर यह चाहता है कि यह मेरी अपनी मर्जी से हो। अगर मुझे कुछ चाहिए तो मैं वो करता हूं.. अगर मैं वो नहीं करना चाहता तो मैं वो नहीं करता | लेकिन यह कच्ची भक्ति है |
इसलिए, यदि हमें गुरु नानक साहिब और गुरु गोबिंद सिंह जी द्वारा बताए गए जीवन के मार्ग को समझना है, तो हमें उस मार्ग के प्रत्येक नियम का पूरी ईमानदारी से पालन करना होगा।
Beautiful ”Lessons”
From the life of Guru Ramdas ji, there are very beautiful ‘Purena’ found by ‘Siddak’. He was born in Lahore Chune Mandi in 1534. His mother died at a young age. When Guru Sahib was 7 years old, his father’s shadow also lifted from his head. His native village was Basarke. At that time Guru Sahib’s grandmother brought them to her village Basarke. Guru Amardas ji lived there.
So at the age of 7 years, he was blessed with the company of Guru Amardas Ji. His popular name at his parents’ house was ‘Jetha’.
When in the year 1546 Guru Amardas ji settled Nagar Goindwal according to the orders of Guru Angad Sahib, he took Bhai Jetha ji along with him and some other companions also. In the year 1552, Guru Amar Das Ji became Guru. In the year 1553, Satguru ji got his daughter Bibi Bhani ji married to him. But Bhai Jetha ji did not allow any pride in this worldly connection. He continued to serve the Sangat wholeheartedly in the Guru-ghar.
Guru Amar Das Ji had two sons-in-law. The elder’s name was Bhai Rama and the younger’s name was Bhai Jetha ji. Both were serving at Guru-dar. Their love was widely discussed among Sikhs.
It mentions the last days of Guru Amardas Ji’s life. Satguru ji allowed Bhai Rama ji and Bhai Jetha ji to prepare two platforms near Bauli. From morning to evening, both of them kept preparing their platform according to Satguru Ji’s instructions.
But when Satguru ji came and saw the platform in the evening, he did not like it. Both were demolished and then asked to build new ones. The same thing happened on the second day. On the morning of the third day, both of them started work again. In the evening, when Satguru ji came and did not like it, Bhai Rama ji said that I am building the same platform as you said, but your age has increased, You don’t remember what you said. I have no fault in this. Satguru ji remained silent after hearing this answer from Bhai Rama ji.
On the fourth day, Bhai Jetha ji started building the platform again. But in the evening, Satguru ji demolished it again. When the same order was made on the seventh day, Bhai Jetha ji put a scarf around his neck, fell at the feet of Satguru ji and started saying – Patishah! I am a fool, I am a criminal. You bless me again and again. I am ignorant, I am forgetful. Keep the lodge of Dar-Dhathe. I can only use as much intelligence as you give. I am fool who couldn’t understand your order.
An example of Human Nature
Man generally want everything to be done according to my own will. If I want something then I do it.. If I don’t want to do it then I don’t do it. But this is raw devotion.
So, if we want to understand the path of life described by Guru Nanak Sahib and Guru Gobind Singh Ji, then we have to follow each and every rule of that path with full sincerity.