ਫਕੀਰ ਹਮਜ਼ਾ ਗੌਂਸ

ਧੰਨ ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਲੇਦਾਖ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਸ੍ਰੀ ਨਗਰ ਤੇ ਜੰਮੂ ਦੇ ਰਸਤੇ ਸਿਆਲਕੋਟ ਆ ਪਹੁੰਚੇ। ਇੱਥੇ ਹਮਜ਼ਾ ਗੌਂਸ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਫਕੀਰ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਗਰਕ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਗੁੰਬਦ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਚਾਲੀਹਾ ਕੱਟ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਬੁਰੇ ਤੇ ਪਾਪੀ ਲੋਕ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਅੱਲ੍ਹਾ-ਤਾਲਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਫਕੀਰਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦੇ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਅਤੇ ਉਸ ਫਕੀਰ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਰਸਤੇ ਪਾਉਣ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਫਕੀਰ ਦੇ ਗੁੰਬਦ ‘ਤੇ (ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਉਹ ਚਾਲੀਹਾ ਕੱਟ ਰਿਹਾ ਸੀ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਮਈ ਨਿਗਾਹ ਪਾਈ ਤਾਂ ਉਹ ਗੁੰਬਦ ਫਟ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸ ਫਕੀਰ ਦਾ ਚਾਲੀਹਾ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਬਾਹਰ ਆਇਆ। ਪਰ ਇਲਾਹੀ ਨੂਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਆਖਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰਾ ਚਾਲੀਹਾ ਕਿਉਂ ਭੰਗ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਇਹ ਸਾਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਫਰਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਝੂਠ ਹੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸੱਚ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਨਾਸ਼ ਕਰ ਦਿਆਂਗਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਉਸ ਨੂੰ ਆਖਣ ਲੱਗੇ, “ਫਕੀਰਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਵਰ-ਸ਼ਰਾਫ ਦੇ ਕੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵਸਾਉਣਾ ਜਾਂ ਉਜਾੜਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਭੁੱਲਿਆਂ-ਭਟਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਲੜ ਲਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਲੇ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਹੀ ਬੁਰੇ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਕਈ ਸੱਚੇ ਅਤੇ ਧਰਮੀ ਆਦਮੀ ਵੀ ਵੱਸਦੇ ਹਨ।” ਉਸ ਫਕੀਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਉ।
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਹਮਜਾ ਗੌਂਸ ਦਾ ਹੰਕਾਰ ਦੂਰ ਕਰਕੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੱਚ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਨੂੰ ਦੋ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਇੱਕ ਪੈਸੈ ਦਾ ਸੱਚ ਤੇ ਇੱਕ ਪੈਸੇ ਦਾ ਝੂਠ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ। ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜਾਣ ਲੋਕ ਮਾਖੌਲ ਕਰਨ ਕਿ ਸੱਚ ਤੇ ਝੂਠ ਵੀ ਕੋਈ ਸੌਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੂਲੇ ਖੱਤਰੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸੌਦਾ ਮੰਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਪੈਸੇ ਲੈ ਲਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਾਗਜ ‘ਤੇ ਲਿਖ ਕੇ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ‘ਮਰਨਾ ਸੱਚ’ ਤੇ ‘ਜਿਊਣਾ ਝੂਠ’। ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ ਇਹ ਸੌਦਾ (ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਪਰਚੀ) ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਆ ਗਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮਜਾ ਗੌਂਸ ਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮੂਲੇ ਖੱਤਰੀ ਦੇ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਏ। ਪੀਰ ਹਮਜਾ ਗੌਂਸ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਬੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆ ਗਈ ਕਿ ਵਾਕੇ ਹੀ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਬੁਰੇ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਭਲੇ ਲੋਕ ਵੀ ਵਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਜਾਣ ਗਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤਾਂ ਅੱਲ੍ਹਾ-ਤਾਲਾ ਦਾ ਨੂਰ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਸੱਚ ਦੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚੱਲ ਪਿਆ।

फ़कीर हमज़ा गौंट

अपनी उदासी के दौरान गुरु नानक देव जी श्रीनगर होते हुए सियालकोट और लेदख होते हुए जम्मू पहुंचे। यहाँ हमजा गोअन्स नाम का एक फकीर रहता था, जो एक गुम्बद में बैठकर पूरे शहर को खुश करने के लिए चालीहा काट रहा था, क्योंकि वह कहता था कि यह पूरा शहर बुरे और पापी लोगों से बसा हुआ है, जो अल्लाह पर विश्वास नहीं करते और वे ऐसा नहीं करते। अपने फकीरों की शिक्षाओं का पालन नहीं करते। शहर को बचाने और फकीर को सही रास्ते पर लाने के लिए, जब गुरु साहिब जी ने अपनी अमृत भरी दृष्टि फकीर के गुंबद पर डाली (जिसमें वह बैठकर अपनी चालीहा काट रहा था), गुंबद फट गया और फकीर की चालीहा टूट गई। वह गुस्से में बाहर आया। लेकिन गुरु जी की दिव्य ज्योति को देखकर वह शांत हो गया और गुरु साहिब जी से पूछने लगा, “आपने मेरा चालीहा क्यों तोड़ा?” यह पूरा शहर काफिरों का है, जो केवल झूठ बोलते हैं और सच्चाई को नहीं पहचानते, इसलिए मैं इस शहर को नष्ट कर दूंगा। गुरू साहिब जी ने उससे कहना शुरू किया, “फकीरों का काम आशीर्वाद देकर किसी को बसाना या उजाड़ना नहीं है, बल्कि खोए हुए और भटके हुए लोगों को प्रभु तक पहुंचाना है।” “इसके अलावा, इस शहर में सभी लोग बुरे नहीं हैं, बल्कि वहां कई सच्चे और नेक लोग भी रहते हैं।” उस फकीर ने कहा, अगर है तो मुझे भी दिखाओ।
गुरू साहिब जी ने हमजा गौंस के अहंकार को दूर करने के लिए भाई मरदाना जी को शहर में भेजा ताकि वे उन्हें दो पैसे देकर सच्चाई सिखा सकें तथा एक पैसा सच और एक पैसा झूठ खरीद सकें। भाई मरदाना जी जहां भी जाते हैं, लोग उनका मजाक उड़ाते हैं और कहते हैं कि सत्य और झूठ में कोई अंतर नहीं है। लेकिन जब वे मूला खत्री की दुकान पर गए और उससे इस सौदे के बारे में पूछा, तो उसने दो पैसे लिए और एक कागज पर लिख दिया कि ‘मरना सच है’ और ‘जीना झूठ है’। भाई मरदाना जी इस लिखित अनुबंध (पर्ची) के साथ गुरु जी के पास आए और मूला खत्री द्वारा लिखे गए शब्दों को हमजा गौंस और बाकी सभी को पढ़ा। पीर हमजा गौंस यह सुनकर बहुत प्रभावित हुए और उन्होंने समझा कि वास्तव में, इस शहर में, जहाँ बुरे लोग रहते हैं, वहाँ अच्छे लोग भी रहते हैं और उन्हें पता चला कि गुरु साहिब जी अल्लाह तआला की रोशनी हैं और वे बन गए हैं। वे अपने भक्त बन गये और उनसे शिक्षा लेकर सत्य के मार्ग पर चल पड़े।

Fakir Hamza Gauns

Dhan Dhan Sri Guru Nanak Dev Ji reached Sialkot via Srinagar and Jammu during his Udasis. There lived a fakir named Hamza Gauns, who was cutting the chaliha sitting in a dome to destroy the entire city, because he used to say that bad and sinful people live in this entire city, who do not believe in Allah Ta’ala and do not follow the teachings of his fakirs. When Guru Sahib Ji, in order to save the city and put that fakir on the right path, cast his nectar-like gaze on the dome of that fakir (in which he was cutting the chaliha sitting), that dome exploded and the fakir’s chaliha was broken. He came out in a fit of anger. But after seeing the divine light of Guru Ji, he calmed down and started asking Guru Sahib Ji, why have you broken my chaliha? This entire city belongs to infidels, who only speak lies and do not recognize the truth, so I will destroy this city. Guru Sahib Ji started telling him, “The job of fakirs is not to settle or depopulate anyone by giving blessings, but to make the lost and wandering people fight for the Lord. Also, not all the bad people live in this city, but many true and righteous people also live there.” That fakir said that if there are, then let me see them too.

Guru Sahib Ji, removing the arrogance of Hamza Gauns, sent Bhai Mardana Ji to the city to buy one paise of truth and one paise of lies for two paise to teach him the truth. Wherever Bhai Mardana Ji goes, people mock that truth and lies are also a trade. But when he went to Moola Khatri’s shop and asked him for this deal, he took two paisa and wrote on a piece of paper that ‘Death is truth’ and ‘Living is a lie’.

Bhai Mardana Ji took this deal (written slip) and came to Guru Ji and read the words written by Moola Khatri to Hamza Gauns and everyone else. Pir Hamza Gauns was very impressed after hearing this and he understood that indeed, where bad people live in this city, good people also live there and he came to know that Guru Sahib Ji is the light of Allah Ta’ala and he became his devotee and took his teachings and started on the path of truth.